EEN STEEN IN DE VIJVER
DE UITWERKING VAN EEN PUBLIEK DEBAT
De open brief in de nrc.next om het paneel ‘Hulde der Koloniën’ te verwijderen brengt een stortvloed aan reacties teweeg, waarmee de het startpunt is van een grootschaliger publiek debat. Het onderwerp is ‘hot topic’ in de media en de verschillende meningen en opvattingen over het voorstel vliegen je om de oren. Hoe ontstaat een gepolariseerd debat en welke gevolgen brengt dit met zich mee?
Wie dacht dat het op de vooravonden van Prinsjesdag 2011 alleen maar zou gaan over de uitgelekte miljoenennota, had het mis. Opiniestukken die reageren op het voorstel uit de open brief geven commentaar in alle vormen en maten. De één vindt het ronduit belachelijk, de ander denkt dat het een goed punt is, maar dat verwijderen niet een oplossing is. Het zou geschiedvervalsing zijn of de confrontatie zou je juist aan het denken zetten. Weer een ander vreest voor een nieuwe beeldenstorm en de vergelijking met het debat rondom Zwarte Piet wordt snel gemaakt. De toon van de reacties komt over alsof velen licht op hun teentjes zijn getrapt, daarbij wordt het voorstel eerder belachelijk gemaakt dan serieus overwogen. Harry van Bommel durft wel een stapje verder te gaan in een analyse van de algemene reactie: ,,Men is als een wesp gestoken!”
​
Het onderwerp komt in alle media terug en ook premier Rutte spreekt zich uit in zijn wekelijkse persconferentie. Rutte noemt het een bizar voorstel en geeft aan geen voorstander te zijn voor het herschrijven van de geschiedenis door de Gouden Koets te vernielen. Volgens Van Bommel een reactie die juist zorgde voor méér reacties. ,,Ik vond het helemaal niet erg dat Rutte zei ‘we gaan de Gouden Koets niet slopen’. Het betekent dat hij zich gedwongen voelde om een uitspraak over de kwestie te doen,” vertelt Van Bommel. “Als hij zijn schouders had opgehaald en had gezegd dat ze uit die hoek wel meer rare geluiden horen, dan was het stuk niet effectief geweest. Nu nam hij zo fel stelling dat hij ons daarmee een dienst bewees, want daardoor kwam het in alle media.”
​
"Men is als een wesp gestoken!"
Mensen dwingen om na te denken, was exact de intentie van het schrijven van de brief door Van Bommel: de spreekwoordelijke steen in de vijver gooien.
De laatste alinea van het opiniestuk in de nrc.next. Een vriendelijk verzoek aan voormalig koningin Beatrix om alleen het paneel ‘Hulde der Koloniën’ te verwijderen en daarmee een vooruitstrevend signaal af te geven aan de regering.
Een rugbywedstrijd als publiek debat
Een steen in de vijver gooien zorgt altijd voor rimpelingen in het water. In dit geval zijn de rimpelingen de start van een publiek debat en het vormen van een publieke opinie waarin zowel voor- als tegenstanders van zich laten horen. Het paneel verwijderen, in een museum hangen of de koets gewoon laten rijden zoals altijd. Wat de uitkomst ook zal zijn, het zal altijd tegenover de wil van de andere groep staan.
Henri Beunders, hoogleraar in de publieke opinie aan de Erasmus Universiteit, beschrijft het debat in zijn analyse als een strijd zoals die van een rugbywedstrijd. ,,Publieke opinie is eigenlijk gewoon een opinie die publiek is gemaakt, dus iets dat je niet privé houdt. Het is een bal die heen en weer gaat net als op een rugbyveld,” legt Beunders uit. ,,De bal wordt in de scrum gegooid, waarbij alle spelers met hun armen en schouders in elkaar beginnen te duwen om die bal te pakken te krijgen. Dat gaat heen en weer. De ene keer wint de kant die het een belachelijk idee vindt, want het is geschiedvervalsing. Dan beweegt het weer naar de andere kant, waar ze willen dat de afbeelding verdwijnt omdat die werkelijk kwetsend is.”
Beide partijen hebben als doel om de bal achterin het veld te krijgen, of met andere woorden: de overhand houden en hun visie in uitwerking zien.
Volgens Beunders zegt het debat ook iets over het falen of slagen van activisten om de publieke opinie aan hun kant te krijgen. Zo had Jeffry Pondaag met zijn stichting zijn opvatting kunnen blijven verspreiden, maar door het vinden van medespelers binnen de politiek werd het vraagstuk naar de politieke arena gebracht. In combinatie met de open brief in de nrc.next, voelde de premier zich genoodzaakt om te reageren, waarop weer andere politici reageerden, waardoor vervolgens een duidelijkere tweedeling ontstond.
Henri Beunders
Winnaars, verliezers en onzichtbare polarisatie
De afgelopen tien jaar is de bal meerdere keren over het veld verplaatst, maar zoals elke wedstrijd kent ook deze winnaars en verliezers. Voormalig koningin Beatrix geeft eigenlijk geen gehoor aan de oproep, waarop de Gouden Koets nog vier jaar blijft rijden met een publiek debat op de achtergrond. Na Prinsjesdag 2015 wordt de koets dan toch van straat gehaald vanwege een langdurige restauratie, een restauratie die gezien het debat misschien wel als geroepen kwam. De beslissing van de koning dit jaar om uiteindelijk de koets ook na de restauratie van straat te houden, wijst dan toch enigszins een overwinnaar aan.
Beunders stelt alleen dat je je altijd moet blijven afvragen wie nu eigenlijk succes hebben gehad. Bij het analyseren van publieke opinie is het dan ook belangrijk om erachter te komen wat een partij eigenlijk niét zegt, naast wat ze wél verkondigen. ,,Ze zijn er moe van en geven zich gewonnen, maar dat neemt niet weg dat ze niet boos zijn. Alleen dat zeggen ze niet meer,” zegt Beunders. “Het is vaak een nep overwinning van de winnaars, want de rancune en woede van de verliezers is groot en die drijft mensen naar rechtse partijen. Dat is wat deze hele eeuw al gebeurd is.”
​
Dit resultaat noemt Beunders ook wel ‘onzichtbare polarisatie’. Naast het hebben van winnaars er verliezers van het publieke debat, kan de uitkomst gevolgen hebben voor hoe een individu in de toekomst politiek bedrijft of zijn stem uit. De actie van Thierry Baudet van Forum van Democratie in Hoorn is hier een uitwerking van. In 2020 legde de politicus bloemen bij het standbeeld van Jan Pieterzoon Coen, met de gedachte een beweging in gang te brengen tegen de beeldenstorm die plaats zou vinden vanwege activistische protesten. ,,Dat is de onzichtbare polarisatie die zichtbaar wordt in Thierry Baudet. Hij zegt eigenlijk ‘hé er zijn nu mensen die boos zijn, omdat ze verloren hebben met Zwarte Piet of de Gouden Koets. Die mensen gaan wij wat geven’.”
​
Volgens Beunders zou het wenselijker zijn wanneer voorstanders en tegenstanders van de Gouden Koets met elkaar om tafel gaan en samen nadenken over hoe het probleem opgelost kan worden. Op deze manier kan beter tot een compromisoplossing gekomen worden, waarbij niemand gezichtsverlies lijdt. Beunders: ,,Als je blijvende oplossingen wil hebben, dan kun je beter burgerfora creëren en rondetafelgesprekken voeren met burgers, inclusief de activisten, onder leiding van een neutrale gesprekspartner.” In sommige gevallen is dat een maatschappelijk en politiek betere uitkomst, dan wanneer sprake is van een alles-of-niets-uitwerking, stelt de hoogleraar.
​
​
Standbeeld Jan Pieterszoon Coen in Hoorn | Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed CC
Opgeruimd staat niet netjes
Inmiddels gaat het huidige debat rondom de Gouden Koets al lang niet meer over het verwijderen van één enkel paneel, of het ‘slopen’ van de koets in de ogen van sommigen. Tegenwoordig gaat het eerder om de vraag of het vandaag de dag nog wel gepast is om op een nationale feestdag rond te rijden met een afbeelding als ‘Hulde der Koloniën’. Voor Harry van Bommel ging het in de kern ook nooit over de technische vraag of het paneel te verwijderen was, maar om het symbool waarvoor het stond en of dat wel wenselijk was.
​
Ondanks dat de open brief eerst fel verzet opriep en meer dan tien jaar nodig had voor resultaat, lijkt het thema van de Nederlandse erfenis uit het koloniale en slavernijverleden beetje bij beetje meer bespreekbaar. De uitgebreide tentoonstelling van de Gouden Koets in het Amsterdam Museum is hier een voorbeeld van. Alleen het verkrijgen van excuses aan nabestaanden van de Nederlandse koloniale onderdrukking, laat nog steeds op zich wachten.
​
Volgens Van Bommel is het dan ook logisch en zinvol om de discussie breed te houden, waarbij je jezelf de vraag moet stellen of het probleem is opgelost wanneer het niet meer zichtbaar is. ,,Nee het probleem is dan niet opgelost,” vult de politicus voor zichzelf in. ,,In andere landen is die discussie ook gevoerd en die bestaat altijd uit, aan de ene kant politieke erkenning en dus excuses, maar aan de andere kant ook uit herstelbetalingen.”
​
​
Vertekend resultaat
Dat het onderwerp meer bespreekbaar is, maakt het voor Jeffry Pondaag niet per definitie een geslaagde missie. De voorzitter van Comité Nederlandse Ereschulden kaartte het paneel aan, omdat hij graag in gesprek wilde over en aandacht wilde voor de omgang van Nederland met Indonesië. Maar de gecreëerde aandacht door de brief, zorgde naast veel commotie ook voor een verschuiving in focus voor Pondaag. Destijds, en tegenwoordig nog steeds, wordt het paneel ‘Hulde der Koloniën’ aangeduid met het woord ‘slavernijpaneel’ en gaat het gesprek al snel over het slavernijverleden van Nederland. De situatie die aan de linkerkant van het paneel wordt afgebeeld, terwijl Pondaag zijn verhaal ging over de situatie aan de rechterkant. Voor het geven van een toelichting op de open brief aan de talkshowtafel van Pauw & Witteman, werd uiteindelijk Barryl Biekman van Landelijk Platform Slavernijverleden uitgenodigd en niet Pondaag.
​
,,De aanleiding van die brief is dat ik daar lobbyde. Mijn punt is het kolonialisme, niet de slavernij,” vertelt Pondaag. “Dus wat daar besproken is bij Pauw en Witteman, dat is niet van toepassing.” Pondaag zegt dat het slavernijonderwerp ook een terecht punt is, maar dat het wel de focus wegnam van zijn persoonlijke missie en zijn verhaal.