ER WAS EENS...
Hoe de discussie rondom de Gouden Koets begon
De Gouden Koets kent al vanaf het moment dat zij werd gecreëerd kritiek. In de eerste plaats vanuit tegenstanders van de monarchie, maar aan het einde van de twintigste eeuw verschuift de kritiek voor het eerst naar het stukje koloniale erfgoed dat afgebeeld staat op het zijpaneel ‘Hulde der Koloniën’. Het is echter pas in 2011 dat de kritiek onder de aandacht komt bij het grotere publiek vanwege een open brief in de nrc.next. De oproep om het omstreden zijpaneel te verwijderen en in een museum te plaatsen, slaat in als een bom. Initiatiefnemers Jeffry Pondaag en Harry van Bommel vertellen over hun beweegredenen en over wat de brief teweegbracht.
‘Majesteit, de Gouden Koets is een foute koets’, stelt de titel van de open brief die op 16 september 2011 verschijnt in de NRC Next. De brief werd geschreven door voormalig Tweede Kamerlid Harry van Bommel (voormalig Tweede Kamerlid SP) en medeondertekend door Barryl Biekman (Landelijk Platform Slavernijverleden), Jeffry Pondaag (Comité Nederlandse Ereschulden) en Mariko Peters (voormalig Tweede Kamerlid GroenLinks). Van Bommel nam het initiatief voor het schrijven van het stuk, maar het was Pondaag die de afbeelding onder de aandacht bracht bij de politicus.
,,Ik laat die foto zien en zeg tegen Harry van Bommel en Mariko Peters: dit moet afgelopen zijn. Het is de grofste belediging en de grofste schending van de mensenrechten,” zegt Pondaag over zijn commentaar op de afbeelding. Jeffry Pondaag is de voorzitter van de stichting Comité Nederlandse Ereschulden|Komite Utang Kehormatan Belanda. Met zijn stichting zet hij zich onder andere in voor de belangen van Indonesische burgerslachtoffers die hebben geleden tijdens de Nederlandse koloniale periode. Pondaag is geboren in Jakarta en was 16 jaar toen hij in 1969 naar Nederland kwam.
,,Aan de rechterkant naast die witte vrouw zie je Indonesiërs, dat zijn Javanen. En daar gaat het om. Ik vind dat pijnlijk, dat wij zo worden gezien.” Pondaag ziet de weergave van Indonesiërs op een onderdanige manier als een belediging. Volgens hem beseffen Nederlanders niet wat het betekent om de Gouden Koets ieder jaar op Prinsjesdag met die afbeelding naar de Ridderzaal te zien rijden.
​
Jeffry Pondaag
Panelen 'Hulde van Nederland' (bovenaan) en 'Hulde der Koloniën' (onderaan) | Nicolaas van der Waay; Stadsarchief Amsterdam
​
Waar andere toeschouwers misschien meer bezig zijn met überhaupt een blik zien te werpen op het rijtuig, het terugzwaaien naar de koning of een glimp opvangen van de hoed van Maxima, ziet Pondaag in de Gouden Koets een presentatie van alle gestolen en geroofde rijkdom door Nederland. Naast dat het paneel Pondaag op persoonlijk vlak al een aantal jaar stoorde, ziet hij in de afbeelding ook misstanden over de geschiedenis van Nederland en Indonesië terug. Misstanden die hij graag wil aankaarten: “De Nederlanders vergeten ons. Wij zijn onderdrukt, Nederland is daar rijk van geworden en de rijkdom die Nederland vergaarde, is tot de dag van vandaag oneindig,” stelt Pondaag. “Tijdens de soevereiniteitsoverdracht [van Indonesië, red.] hebben wij 4,5 miljard gulden moeten betalen aan Nederland. Die dingen worden niet genoemd en dat vind ik geschiedvervalsing.”
​
​
Het pad naar de politiek
In eerste instantie kwam Pondaag helemaal niet naar Den Haag om te praten over de Gouden Koets, maar was hij aan het lobbyen voor de slachtoffers van de Nederlandse aanval op het dorp Rawagade tijdens de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog. Hij ging langs verschillende politieke partijen om over de kwestie te praten, maar werd uiteindelijk alleen maar ontvangen door GroenLinks en de SP.
​
,,Als kamerlid had ik vaak mensen die mij van buiten kwamen bijpraten of inspireren en Jeffry Pondaag was één van die mensen”, vertelt Van Bommel. ,,Ik weet het nog goed. We zaten in een klein zaaltje en op een gegeven moment zegt hij: ‘en weet je, Nederland schaamt zich nergens voor! Ze hebben zelfs dat paneel op de Gouden Koets.’” Ondanks dat van Bommel al meerdere malen de Gouden Koets voorbij had zien rijden op Prinsjesdag, was het zijpaneel ‘Hulde der Koloniën’ hem nog niet eerder opgevallen. Nadat hij de afbeelding nog eens goed had bestudeerd, kwam hij tot de volgende conclusie: ,,Volgens mij hebben we hier een uitstekend verhaal.”
​
Thema’s die raken aan de identiteit hebben altijd een belangrijke rol gespeeld in de politieke standpunten van Van Bommel. Zwarte Piet, excuses maken voor het slavernijverleden, de politionele acties in Indonesië, het zijn voor Van Bommel geen vreemde onderwerpen om kritisch naar te kijken of over te debatteren. ,,We hebben het paneel gebruikt, puur omdat het zo’n zichtbaar en belangrijk onderdeel is van een traditie,” legt de politicus uit. “In Nederland kent iedereen de Gouden Koets, dus hebben we haar eigenlijk als aanleiding gepakt om het politieke verhaal te kunnen vertellen.”
Harry van Bommel
Met het politieke verhaal doelt Van Bommel op het kritisch kijken naar de vaderlandse geschiedenis en excuses aanbieden voor het slavernijverleden. Politieke standpunten die hij al veel langer onder de aandacht probeerde te brengen en waarbij de Gouden Koets een krachtig symbool was om dezelfde politieke boodschap op een andere manier te kunnen herhalen.
​
​
Wat de brief teweegbracht
Dat de discussie rondom de Gouden Koets nu, meer dan tien jaar later, nog steeds actueel is, ziet Van Bommel als een vorm van erkenning achteraf. Na het schrijven van de brief werd hij na eigen zeggen eerder weggehoond, dan dat het gepresenteerde voorstel werd omarmd. ,,Er is altijd iemand die als eerste zijn hand moet opsteken en zegt: ‘moeten we daar niet nog eens goed naar kijken?’ En omdat het in dit geval om erfgoed gaat, weet ik zeker dat er altijd mensen zullen zijn die reageren met: ‘hou daar eens over op, zijn er geen belangrijke dingen?’”
​
Ook binnen de eigen politieke partij ervaarde Van Bommel weinig directe medewerking. Weerstand uitte zich in geschreven brieven aan de partij- en fractievoorzitter met de vraag om Van Bommel van het dossier af te halen, omdat het slecht zou zijn voor de SP. De politicus stelt daarom dat dit type vraagstukken het land verdelen en in zijn geval dus ook zorgden voor scheidslijnen binnen de eigen politieke partij.
Voor Jeffry Pondaag hebben de algemene reacties op de brief in de nrc.next vooral laten zien dat mensen in Nederland te weinig weten over de gedeelde geschiedenis van Indonesië en Nederland. ,,Ze weten totaal nul van wat daar allemaal is gebeurd,” zegt hij. De toegenomen aandacht voor het onderwerp Nederland Indonesië van afgelopen jaren kan gezien worden als een stap vooruit, maar Jeffry Pondaag blijft kritisch. Zo bekijkt hij de resultaten van het recente NIOD-onderzoeksrapport naar geweld tijdens de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog met een schuin oog. Hij is het niet eens met de terminologie van de conclusie. Pondaag vindt dat de conclusie van het rapport zou moeten spreken over oorlogsmisdaden in plaats van veelvuldig en structureel extreem geweld. ,,Daar moet juist een debat over worden gevoerd,” oppert Pondaag. “Als we willen gaan helen, dan moet je die dingen noemen en niet gaan zitten gladstrijken.”
​
